Bongin Te Kangenge n te Aonnaba 2025: Te Wewete Nakon te Mwakuri i Kiribati

BAIRIKI, TARAWA, Maati 25, 2025.

Te Botonniango ibukin Bongin te Kangenge n te Aonnaba (TB) 2025, “Eng, Ti Kona ni Katoka Te Kangenge,” bon te taeka ae korakora man te Botaki ni Kuakua n te Aonnaba (WHO) are kaumaka kakawakin te kaai ni mwakuri ae kainnanoaki ibukin buakanakin te aoraki aei n te aonnaba. Te Botonniango aio e katerea kakawakin motinnano irouia aban te aonnaba, te kabanemwane ao te mwakuri ni kamaunanakoa matan te Kangenge bwa e na bon akea. Bukamaruaan bongin TB n te ririki aei e kaotaraea kakawakin te kakatanoata nakoia te botannaomata, ao totokoan butin te aoraki aei ae teimaan. Iaon Kiribati, ao e rang kakawaki te rongorongo aei ngkai e tabe n rikirake mwaitin te aoraki aei iaon Kiribati e boni ngae ngke a bon tauraoi bwaai-n-aoraki ibukina.

Rikiraken Mwaitin te Kangenge iaon Kiribati

Ribooti aika tibwa ngkai man Aobitin te Kangenge i Kiribati e kaota rikiraken mwaitin te aoraki aei n aban Kiribati. E boni ngae ngke bon te aoraki ae kai katokaki te Kangenge, ma e tabe n rikirake mwaitina. E katabeaianga te koaua aio, ngkai te Kangenge bon te aoraki ae kona n totokoaki ao ni katokaki ngkana e moantaai n noraki ao ni bwainaorakiaki. E a tia te Botaki ni Kuakua i Kiribati ni kakoaua te kanganga aio ao n reitaki ma waaki n te aonnaba ibukin buakanakin te Kangenge bon mai Kiribati ao n te Aonnaba.

Ana Motinnano te Botaki ni Kuakua n te Aonnaba ibukin Katokan te Kangenge

E a tia te Botaki ni Kuakua n te Aonnaba ni katei taakete ibukin katokan te Kangenge n te aonnaba n 2030, ao ni kabatia riki mwakurian anne imarenan 2023 ao 2027. E ribotinna te Botaki ni Kuakua n te Aonnaba ae, mai imwiin 2000, 79 te mirion te aomata ae e a tia ni marurung man te Kangenge, ma e bon teimatoa naba n tuai toki. Inanon 2023 n ti ngaia, e katautauaki 1.8 te mirion te aomata bwa e a tia n reke irouia te Kangenge, ao 1.25 te mirion ae a tia ni mate man te aoraki aei. Waare aikai a katerea kakawakin te motinnano ae reitinako ibukin kamaunanakoan te Kangenge n te aonnaba, ao ai tangiran kamwaitan riki te kabanemwane ibukin waaki n totokoan te Kangenge ao katokana.

Ana Botonniango te Botaki ni Kuakua n Bongin te Kangenge n te Aonnaba 2025 ae, “Eng, Ti Kona ni Katoka te Kangenge Inanon te Kai ni Motinnano, Ni Kabanemwane, ao ni Mwakuri,” e tei bwa te tang ni bubuti nakoia tautaeka, botaki ni kuakua, ao botannaomata bwa a na mwakuri n ti teuana ni buakana te Kangenge. Ana waaki Kiribati ibukin katokan rikiraken mwaitin te aoraki ae te Kangenge e airi ma ana wewete te aonnaba aei ibukin te mwakuri, ni kaotia ae a kakawaki aia mwakuri te botannaomata ibukin kamaunanakoan te aoraki aei.

Ana Waaki Kiribati nakon te Kanganga n te Kangenge

Ni kaekaan te kanganga ibukin te Kangenge, e a tia Kiribati ni waakin burokuraem ibukin buakanakin te aoraki aei ao katanoatakina.

E a tia Nei Bereka Tinian Reiher, te Korineita n te TB i Kiribati, ni katerei aia waaki ibukin karaoan nanon aei, n aron waaki n otinako nakoia aomata ma burokuraem n reirei nakoia te botannaomata aron totokoan reken te Kangenge, te moantaai n tutuo, ao katokana.

Ni Maati 24, 2025, ao e waaki Kiribati ni kanikinaea Bongin te Kangenge n te Aonnaba n atuun kawan Kiribati ae Bairiki, bwa ana tai ni kaongora, n tutuo ao n reirei nakoia aomata.

E ngae n anne ao e kaota tabeaiangana Nei Bereka bwa e aki rang tau mwiin are e a tia ni karaoaki n aron are a kantaningaia, riki ngkai e bon tabe naba n rikirake mwaitin te Kangenge i Kiribati. Aio are e a katerea kakawakin tiaki ti te kakatanoata ma bon tuangakiia aomata bwa a riai ni waekoa ni mwakuriia aorakiia n te tai are a noori naba kanikina n riki.

Te Otinako ao te Angareirei

Inanon 2025, e a tia te Botaki ni Kuakua i Kiribati ni kakorakora riki ana waaki ibukin buakanakin te Kangenge inanon waaki n otinako nakoia te botannaomata. Teuana ibuakona boni kawarakin reirei ibukin te tutuo, te iti, ao te angareirei nakoia ataei ao taan reirei. E reitaki naba aio iroun te health promotion unit, man mwaane ni buoka man te Pearl ao te tautaeka n Aotiteria, ni karaoi kaongora irarikin kawai ibukin totokoan ao katokan te Kangenge.

Irarikin anne, e a tia naba te Botaki ni Kuakua ni kawari mweenga ni kaongora taekan kakawakin moantaain te tutuo ao ataakin te aoraki ae te Kangenge ao ibukin totokoan butinakon te aoraki. E katuruturua Bereka kainnanoan te moantaai ni mwaing irouia aomata ngkana a nora naba kanikinaean te aoraki aei n reke n aron te bekobeko, te kabuebue, te bwaka n rawawata, ao aki rinin te amwarake. E kaumakaki te botannaomata bwa e riai ni waekoa ni kakaea bwainaorakian te kangenge ni kiriniki ke ni boni kawara te onaoraki are i Nawerewere ngkana e reke irouia.

Te Kaai n Ikarekebai ni Katoka te Kangenge i Kiribati

E motika ana maroro Nei Bereka ma te wewete ae matoa ibukin aia ibuobuoki te botannaomata, ao n taku bwa katokan te Kangenge i Kiribati e tangira te kaai n Ikarekebai irouia aomata ma botaki nako. A riai ni waakinaki katanoata nakoia aomata, ma aomata n tatabemaniia nako a bon riai naba ni karaoa tibwangaia n tibwa nako te rongorongo. Tokanikain ana waaki te Botaki ni kangenge iaon Kiribati e kainnanoa te tutuo ni moantaai ibukin ataakin reken manin te aoraki, bwainaorakiana, ao te motinnano ae motibeneaki ibukin kamaunanakoan te aoraki aei.

Ngkai e waaki Kiribati n ana buaka ni kaitara te Kangenge, ana Botonniango te Botaki ni Kuakua n te Aonnaba e tei bwa te kauring ae “Eng, Ti Kona ni Katoka te Kangenge”—ma bon ti ngkana a kaai ni mwakuri tautaeka nako, botaki ni kuakua, ao botannaomata ni karika te aonnaba ae akea iai te rawawata man te Kangenge.